I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Uluslararası Sempozyumu

Özet

I. Dünya Savaşı Çarlık rejiminin sonunu hazırlamıştı. Rusya’daki
siyasi mücadele de Bolşevikler yönetime hâkim oldular. Bolşevikler
sosyalizm fikri doğrultusunda ülkelerini yeniden inşa etmeye başladılar. Sosyalist Rusya yönetimi diğer ülkelere rejim ihraç etme gayreti
içinde oldu. Bolşevikler bu doğrultuda muhtelif propaganda araçları
kullandılar. Sosyalistler; Bolşevik propagandayı Kafkaslar, Orta Asya,
Anadolu, Balkanlar ve Doğu Avrupa gibi coğrafyalar üzerinde oluşturmaya çalıştılar. Anadolu ve Azerbaycan 1919-1923 yılları arasında
yoğun Bolşevik propagandaya maruz kalmıştır. Nitekim Sovyet Rusya
yönetimi, Azerbaycan’ı işgal ederek bölgede Bolşevizm rejiminin etkin
olmasını sağlamıştır. Türkiye üzerinde de benzer bir hâkimiyet oluşturma hedefiyle hareket eden Sosyalistler, rejim ihracı doğrultusunda
var güçle çalıştılar. Rejim ihracında farklı propaganda araçları kullanmışlardır. Sosyalistler bu doğrultuda Esaret altındaki Osmanlı askerleri ile Azerbaycan Türklerini kullanmaya çalışmışlardır.
Propaganda faaliyetleri Sovyet Rusya Merkezi Komünist Partisi ile
Enternasyonal (Komintern) tarafından yönlendirilmiş ve desteklenmiştir. Faaliyetler komünist partiler ya da oluşumlar aracılığıyla gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Mustafa Suphi’nin başında bulunduğu parti diğer oluşumlara göre daha etkin konumdadır. Propaganda faaliyetlerinin Anadolu’ya taşınması iki yol üzerinden gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Biri Bakü, Tiflis, Batum, Trabzon güzergâhı, diğeri Bakü,
Nahçıvan, Doğubeyazıt üzerindendir. Bu yollardan daha etkin olarak
kullanılanı Trabzon Batum hattı olduğu anlaşılmaktadır. Bu güzergâhta kurulan hafi teşkilatlar ile Moskova ile direk temas sağlanmaya çalışılmıştır. Karadeniz’de kontrolün güçlüğü kayıkçıların en
küçük limanlara dahi uğrayabilmesi kurye, teşkilatçı, propagandacı
gibi kimselerin hareketini kolaylaştırmıştır. TBMM’nin bu faaliyetlere
karşı politikalarını uygulamada en önemli yardımcısı Kazım Karabekir Paşa olmuştur. Esir Türk askeri üzerinden yapılmaya çalışılan propaganda faaliyetleri Türk askerinin yurda dönmesiyle etkisizleştiği anlaşılmaktadır. Azerbaycan Türkleri aracılığıyla gerçekleşen faaliyetlerin ise daha başarılı olduğunu yorumu rahatlıkla yapılabilir. Çalışmada Komintern arşivinin belgeleri kullanılmıştır. Komintern belgeleri Tüstav arşivinde olup önemli kısmı transkrip edilip yayınlanmıştır. Çalışmada ayrıca Trabzon vilayetinin mülki askeri idarecilerle yazışmaları, muhtelif hatırat ve kaynak eserlerden faydalanılmıştır.

Künye