I. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi

Özet

19.yüzyılın başlarında Kafkasya’da politik durum karışık oldukça karışıktı. Batı Avrupa devletleri, özellikle de İngiltere ve Fransa Kafkasya’ya göz dikmişti. Bu devletler Kafkasya’daki olayları dikkatle izliyor ve Kaçarlar Devleti’ni Rusya’ya karşı silahlandırmak istiyorlardı. Yeni topraklar işgal etmeye çalışan Rusya, Hazar’ı iç denizi yapmayı ve Kafkasya’yı ele geçirmeyi amaç edinmişti. Kafkasya, Rusya için güneye doğru yol açmak ve Orta Asya’yı işgal etmek için yeni bir basamaktı. Ayrı ayrı hanlıkların yöneticilerinin sadece kendi hanlığını koruma düşüncesi ve birbirilerine taviz vermemeleri, diğer taraftan Kaçarlar İranı ve Rusya’nın bu yerlere işgal amaçlı yürüyüşleri, diğer taraftan Gürcistan’ın Rusya himayesini kabullenmesi durumu daha da zorlaştırmıştı. Kaçarlar İranı, Rusya ve Osmanlılar için Kafkasya; sadece ekonomik değil, aynı zamanda stratejik önem de taşıyordu. 4 Ocak 1801 tarihinde İngiltere ile İran arasında imzalanan siyasal antlaşmanın koşullarında İngiltere’nin Kaçarlar İranı’na Güney Kafkasya yönünde hareket özgürlüğü vermesi Azerbaycan hanlıklarının bağımsızlığına zıttı ve aynı zamanda Rusya’nın buradaki çıkarlarıyla çelişiyordu. Rus Çarı I.Aleksandr Kafkasya’yı ele geçirmek için baştan çıkarma, aldatma, korkutma ve direk şiddet uygulama gibi yöntemleri kullanıyordu. Rusya Azerbaycan Hanlıklarının topraklarını Kaçarlar İranı ve Osmanlı Devleti’nin Doğu Gürcistan’a saldırması için köprübaşı sandığından kendi sınırlarını Aras Nehrine kadar ulaştırmak istiyordu. Gürcistan’ı Rusya’ya birleştirmek içinse Çar Hükümeti Karadeniz kıyılarını alarak, İmeretiya, Guriya, Mingreliya ve Aphaziya’ya sahip olmalıydı. Eylül 1802 tarihinde Kafkasya’daki Rus kuvvetlerinin başkumandanı olarak atanan General Sisianov’un amacı Rusya’nın Güney Kafkasya’da elde ettiği stratejik operasyon meydanını genişleterek, sınırları Kür ve Aras nehirlerine ulaştırmak ve bu vilayete Osmanlı Devleti ve Kaçarlar İranı’ndan olan Hıristiyanları yerleştirmekti. 1804-1813 yıllar I Rusya – İran savaşında Kaçarlar İranının yenilmesinin sonucu olarak imzalanan 12 Ekim 1813 tarihli Gülistan Antlaşmasına göre Şah hükümeti Karabağ, Gence, Şeki, Şirvan, Guba, Derbent, Bakü Hanlıklarını ve hala Rusya Devletinin elinde olan Lenkeran Hanlığının bir kısmını, tüm Dağıstan, Gürcistan, Şoregil bölgeleri ve Kafkasya’nın ortasından Hazar Denizi’ne kadar bütün yerlerin Rusya toprağı olduğunu kabul etti. 1826-1828 yıllarındaki Rusya-İran Savaşı’nda Kaçarlar İranı’nın yenilmesi Rusya’nın, Azerbaycan’ın kuzey topraklarını işgal etmesine, Çar Rusyası tarafından Karabağ, İrevan, Nahçıvan hanlıkları topraklarına Ermenilerin toplu tehcirine, Azerbaycan topraklarında Rus ve Alman meskenlerinin oluşmasına, gelecekte tüm Kafkasya’yı işgal etmesine, Kafkasya’nın, o sırada da Azerbaycan’ın zenginliklerinin Rusya İmparatorluğu tarafından yağmalanmasına neden oldu.

Künye